تجزیه و تحلیل شغل (Job Analaysis) 

تجزیه و تحلیل شغل از مدل‌ها و روش‌های مختلفی استفاده می‌کند که هر کدام بر جنبه‌های خاصی از شغل تمرکز دارند. این مدل‌ها برای اهداف مختلفی از جمله بهبود عملکرد کارکنان، استخدام، آموزش و توسعه، و ارزیابی عملکرد به کار می‌روند. در ادامه، مدل‌های رایج تجزیه و تحلیل شغل توضیح داده می‌شوند:

1. مدل مبتنی بر وظیفه (Task-Based Job Analysis)

این مدل بر وظایف و فعالیت‌های مشخصی که در طول روز کاری انجام می‌شود، تمرکز دارد.

• محتوا: فهرستی از وظایف روزانه، هفتگی یا ماهانه تهیه می‌شود.
• کاربرد: برای ایجاد شرح وظایف دقیق و شفاف، و همچنین ارزیابی عملکرد کارکنان مفید است.
• مزایا: به طور دقیق نشان می‌دهد که چه کاری باید انجام شود.
• معایب: به جای تمرکز بر مهارت‌ها یا شایستگی‌ها، بیشتر روی وظایف متمرکز است و ممکن است تغییرات شغلی را نادیده بگیرد.

2. مدل مبتنی بر شایستگی‌ها (Competency-Based Job Analysis)

این مدل بر مهارت‌ها، توانایی‌ها و دانش‌های مورد نیاز برای انجام موفقیت‌آمیز یک شغل متمرکز است.

• محتوا: تمرکز بر روی ویژگی‌های فردی که برای موفقیت در شغل لازم است (مانند رهبری، تصمیم‌گیری، مهارت‌های ارتباطی).
• کاربرد: برای برنامه‌ریزی آموزش و توسعه، انتخاب و ارزیابی مناسب است.
• مزایا: بر توسعه افراد تمرکز دارد و کمک می‌کند تا شایستگی‌های کلیدی شناسایی و تقویت شوند.
• معایب: ممکن است نیاز به زمان و هزینه بیشتری برای اجرای این مدل وجود داشته باشد.

3. مدل تجزیه و تحلیل عملکرد (Performance-Based Job Analysis)

این مدل بر نتایج و خروجی‌های مورد انتظار شغل تمرکز دارد.

• محتوا: به جای وظایف روزانه، بر اهداف و نتایجی که باید به دست آیند تأکید می‌کند.
• کاربرد: برای شغل‌هایی که خروجی‌محور هستند، مانند فروش و مدیریت پروژه بسیار مناسب است.
• مزایا: مشخص می‌کند که عملکرد موفق به چه معناست و کارکنان باید چه دستاوردهایی داشته باشند.
• معایب: در برخی شغل‌ها که عملکرد دقیق به راحتی قابل اندازه‌گیری نیست، ممکن است چالش‌برانگیز باشد.

4. مدل تجزیه و تحلیل سازمانی (Organizational Job Analysis)

این مدل شغل را در قالب بزرگ‌تر سازمان مورد بررسی قرار می‌دهد و تأثیرات متقابل شغل با سایر بخش‌های سازمان را تحلیل می‌کند.

• محتوا: بررسی نقش شغل در کل سازمان، ساختار سازمانی و وابستگی‌ها.
• کاربرد: برای تعیین چگونگی تأثیر شغل بر موفقیت کلی سازمان مفید است.
• مزایا: باعث هم‌راستایی بهتر شغل با اهداف سازمان می‌شود.
• معایب: نیاز به درک عمیق از کل سازمان و پیچیدگی آن دارد.

5. مدل تجزیه و تحلیل شغل با استفاده از پرسشنامه‌های استاندارد (PAQ – Position Analysis Questionnaire)

این مدل از پرسشنامه‌های استانداردی استفاده می‌کند که برای انواع شغل‌ها کاربرد دارند و اطلاعاتی در مورد جنبه‌های گوناگون شغل مانند تعامل با دیگران، شرایط کاری، و مهارت‌های مورد نیاز جمع‌آوری می‌کنند.

• محتوا: پرسشنامه‌هایی که شامل سوالاتی در مورد شرایط فیزیکی، محیط کاری، مهارت‌ها و مسئولیت‌های شغلی است.
• کاربرد: برای مشاغل مشابه و مقایسه آنها در سازمان‌های مختلف کاربرد دارد.
• مزایا: رویکرد سیستماتیک و قابل استانداردسازی.
• معایب: ممکن است برخی از جزئیات خاص هر شغل را نادیده بگیرد.

6. مدل تجزیه و تحلیل رویدادهای بحرانی (Critical Incident Method)

در این روش، رویدادهای بحرانی (رفتارهای خاصی که به موفقیت یا شکست در یک شغل منجر می‌شوند) جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل می‌شوند.

• محتوا: شناسایی رویدادهای مثبت و منفی در طول انجام وظایف شغلی.
• کاربرد: برای شناسایی نیازهای آموزشی و ارزیابی عملکرد.
• مزایا: تمرکز بر رفتارهای واقعی در محل کار.
• معایب: زمان‌بر و نیازمند نظارت دقیق.

7. مدل تجزیه و تحلیل وظایف شناختی (Cognitive Task Analysis)

این مدل بر فرآیندهای ذهنی مورد نیاز برای انجام شغل تمرکز دارد.

• محتوا: شناسایی تفکر، تصمیم‌گیری و حل مسئله‌هایی که در طول انجام کار رخ می‌دهد.
• کاربرد: برای مشاغلی که نیاز به تصمیم‌گیری‌های پیچیده دارند مانند پزشکی، هوانوردی، و فناوری‌های پیشرفته مناسب است.
• مزایا: دید عمیقی از فرآیندهای شناختی ارائه می‌دهد.
• معایب: نیاز به ابزارها و متخصصین خاص برای تحلیل دقیق دارد.

8. مدل ترکیبی (Hybrid Model)

این مدل ترکیبی از چندین روش تجزیه و تحلیل شغل است. معمولاً از روش‌های مختلف برای به‌دست آوردن یک تصویر کامل‌تر و دقیق‌تر از شغل استفاده می‌شود.

• محتوا: شامل جنبه‌های مختلف وظایف، شایستگی‌ها و نتایج شغلی است.
• کاربرد: برای شغل‌هایی که دارای پیچیدگی‌های زیادی هستند مفید است.
• مزایا: انعطاف‌پذیری بیشتر و ارائه تصویر کامل‌تر از شغل.
• معایب: ممکن است به زمان و منابع بیشتری نیاز داشته باشد.

نتیجه‌گیری:

هر کدام از مدل‌های تجزیه و تحلیل شغل، بسته به نوع شغل و هدف مورد نظر، مزایا و معایب خاص خود را دارند. انتخاب مدل مناسب به ماهیت شغل، نیازهای سازمان و اهداف تجزیه و تحلیل شغل بستگی دارد.